Chai Khana Photo Book
Chai Khana Photo Book

İki daş arasında: Azərbaycandan köçən erməni qaçqınlar

Müəlli̇f:

11.12.17

Onlar  yük maşınlarında qruplar şəklində gəlmişdilər: bəzilərinin öz maşını olsa da, çoxu icarəyə götürmüşdü.

 “Bəzi kənd sakinləri bizə maşın icarəyə götürməyə və əşyalarımızı daşımağa kömək elədi,” Mixail Qaribyan xatırlayır. “Bəzi Azərbaycanlılar Ermənistana keçməyə də kömək etdi, buna görə də bura gələndə heç bir təhlükə ilə qarşılaşmadıq”.

1980-ci illərin sonunda, Dağlıq Qarabağ ətrafında davam edən gərginlik müharibə ilə nəticələndi və bir çox azərbaycanlı ailələr Ermənistandan, Erməni ailələr isə Azərbaycandan getməli oldu. Bir çox ailələr evlərini və əşyalarını dəyişdi.

Azərbaycanın Mirzik kəndindən olan Qaribyan 1988-ci ildə Azərbaycanı tərk edərək, sərhədə çox yaxın Ermənistanın Jil kəndində məskunlaşdı. O, qərbə köç etdiyi zaman yüzlərlə azərbaycanlı Azərbaycanın şərqinə köçürdu. O zaman köçməyə məcbur qalan insanlar bir daha heç vaxt doğma yurdlarına qayıda bilmədi.

Jil Sevan gölünün şimal şərqində yerləşir. 1988 –ci ilə qədər Jil kəndində əsasən azərbaycanlılar yaşayırdı. Sonradan burada məskunlaşan ermənilər əsasən Daşkəsən, Şəmkir, Xanlar (hazırkı Göygöl) kəndlərindən idilər.

 

Azərbaycandan olan 600 erməni qaçqınının məskunlaşdığı Jil kəndindən görünən Sevan gölü mənzərəsi
Evlərin divarlarına “1988” yazılıb. Kəndlilər tez-tez köç ilə bağlı ailə hekayələrini danışırlar.
Azərbaycanın Daşkəsən rayonunda yerləşən Tarqmaçat monastırının xaçı Jil-in girişinə asılıb. Bu xaç 1988-ci ildə sonradan Quşçu adlandırılan Xaçakap kəndindən qaçan ermənilər tərəfindən Jilə gətirilmişdir. Bəzi əfsanələrdə deyilir ki, 5-ci əsrdə yaşamış erməni əlifbasını yaradan dilçi Meşop Maştots İncili məhz bu monastrda erməni dilinə tərcümə edib.
72 yaşlı Lida Nazaryan bir zamanlar Xaçakap, hazırda isə Quşçu adlandırılan Azərbaycan kəndindəndir. Onun arxasında Jil kəndini Ermənistanın Çambarak rayonu sərhəd kəndlərindən ayıran Artaniş dağının mənzərəsi görünür.

Burdakı şərait yaxşı deyildi. Nəğd pul və mağazaların azlığı səbəbindən əhali günlük ərzaqları geyim və meyvə ilə dəyişməyə məcbur  oldurdu. Bir çoxu yeni şəraitə uyğunlaşa bilmədikləri üçün oranı tərk edir. Buna görə də 29 il keçməsinə baxmayaraq, kəntdə cəmi 600 nəfər yaşayır.

Kəndin icra başçısı Qaribyan kimi qalmağa məcbur olanlar  üçün isə bura sanki cəhənnəmdir : onlar nə Azərbaycandakı evlərinə qayıda bilmir, nə də Sevan- Vardenis şossesinə yaxın olsa da, Ermənistanın digər rayonlarına getmək üçün kəndin normal yolu yoxdur.

Kəndin Azərbaycanla sərhədi 3.5 km-dır. Altmışa yaxın kəndli sərhəd bölgəsini qoruyan orduda çalışır.

“Keçən ilin Aprel döyüşlərində vəziyyət gərgin idi,” hərbi qulluqçu Artur Hovhanisyan deyir. “Göl ilə sərhədin arasındakı məsafə 10 km-dan da azdır. Biz düşündük ki, bura hücum olacaq. Əgər Azərbaycan ordusu yolu ələ keçirsəydi, 5-6 kənd mühasirədə qalardı.”

Lakin bu baş vermədi. Yüksəkliklər  Ermənistan ordusunun nəzarətində olduğu üçün, Ermənistanın şimal-şərqi ilə müqayisədə, Jil kəndində atışma səsləri az eşidilir. 

Artur Hovanisyanın 31 yaşı var . O, fermer, eyni zamanda da hərbi qulluqçudur. O, Ermənistan ordusunun Azərbaycanla sərhəd bölgələrini qorumaq üçün orduyla müqaviləsi olan 60 nəfərdən biridir. “Biz bir dəfə vətənizimi itirmişik, ikinci dəfə buna imkan verə bilmərik,” Hovhanisyan deyir.
70 yaşlı Svetlana Çarukyan Jil kəndini şimaldan ayıran dağların qarşısında dayanıb. Yerli əhali bu dağa “ Çapatağı koghmanq” və ya “Çapatağa yaxın” deyir.
Əgər bu kəntdə rəsm məktəbi olsaydı ,mənim bu gözəl göl mənzərəsini hər səhər görən uşaqlarım mütləq rəssam olardı,” 30 yaşlı Anna Sarıbekyan deyir. Ailəsi Azərbaycandan qaçanda o hələ uşaq idi.
Üç yaşlı Yevqeniya Sarıbekyan Anna Sarıbekyanın ən kiçik uşağıdır.
Qeqhama dağından başlanğıcını götürən Jil çayı kəndi iki yerə bölür. Qyerli əhali çaydan əraziləri sulamaq üçün istifadə edir. “ Evin yanından axan çayı görəndə burada yaşamaq qərarına gəldim, ” 80 yaşlı Hersik Tanoyan deyir. O, 1988 –ci ildə həyat yoldaşı ilə Jil kəndinə köçüb.
Hasarlar yerinə qovaq ağacları şəxsi əraziləri bir-birindən ayırır. Uca ağaclar kəndi Sevan gölünün havasından və dağlardan gələn soyuq küləklərdən qoruyur.
“Bu ağaclar Sovet dövründə Azərbaycanlılar tərəfindən əkilib. Ağac quruyanda onu kəsib, yerinə yenisini əkirik,” 68 yaşlı Jil sakini Serjik Frazyan deyir.
Jil kəndinin atları Sevan gölü ərazisindəki çöl və tarlalarda.
Bir çox kəndilər kimi, 24 yaşlı Artur Ağababyan da mal-qarasnı dağlardakı otlaqlara apamaq üçün atdan istifadə edir. O nadir hallarda mallarını Sevan gölü ərazisində otarır.
Alik Mağakyanın heyvanları əsasən Sevan gölü ətrafında otlayır. O, mal-qaranı dağa çıxartmır. Dəmiryol xətti Jil kəndinin əkin ərazilərinin çoxunu göldən ayırır. Bu ərazi Sevan Milli Parkına daxildir və dövlət nəzarəti altındadır. Dəmiryol xətti cənubda yerləşən Sotk qızıl mədəninə gedən yeganə nəqliyyat vasitəsidir.
7-ci sinif şagirdi Tiqran Hovsepyanın sinif otağında asılan xəritə. Şagirdlərdən Jil və onun sərhədlərini çəkməkləri istənildi. Hovsepyan kənd məktəbinə gedən yolu, kilsəni, qovaq ağacları, göl və hərbi məntəqələri xəritədə işarələdi.
“CHAI KHANA” YA İANƏ EDİN!
Biz böyük kütləvi informasiya vasitələrinin diqqətindən daim kənarda qalan mövzuları və sosial qrupları işıqlandıran qeyri-kommersiya əsaslı media təşkilatıyıq. İcmamızın və sizin kimi oxucuların dəstəyi olmadan işlərimizi reallaşdırmaq qeyri-mümkün olardı. Sizin verdiyiniz ianə bölgədə yetərincə işıqlandırılmayan mövzular üzərində işləyən jurnalistlərə dəstək göstərməyimizi təmin edir.
ianə verin