Kimsə 54 yaşlı Elman Zalxayevin kökləri haqqında tərəddüd edəndə, o, Sovet dövründə ona verilmiş pasportu sübut kimi təqdim edir. Beləliklə, o, avar olduğunu qürurla diqqətə çatdırır. 

“Mən gözlərimi açandan avaram” – Azərbaycanın şimalında, Gürcüstan sərhədinin təxminən 10 kilometrliyində yerləşən Xalatala kəndinin işsiz sakinin Zalxayev bildirir. “Mən dünyanı anlamağa başladığım vaxtdan avar olduğumu bilirdim”.

Rusiyanın tərkibindəki qonşu Dağıstanda avarlar ən böyük milli azlıq hesab olunurlar, amma, Azərbaycanda onların sayı 2009-cu ilin siyahıyaalınmasına görə cəmi  49 minlik kiçik şəhər qədərdir. Özlərinin “Ma`rulal”, yəni “dağ xalqı” adlandıran bu milli azlıq əsasən Azərbaycanın paytaxtı Bakıdan 400 km aralıdakı şimali-qərb bölgəsi olan Balakən və Zaqatalada yaşayırlar.

Sovet dövründən fərqli olaraq, Azərbaycanda verilən  şəxsiyyət vəsiqələrində onların milliyyəti barədə məlumat yoxdur. Belə bir  məlumata yalnız doğum şəhadətnaməsində rast gəlmək mümkündür. Amma, onun mövcud  olması avarlar üçün hələ də əhəmiyyət kəsb edir.

Keçmişdə onları səhvən şimal-şərqi Qafqaz xalqları dilində danışan Dağıstan ləzgiləri ilə bərabər tuturdular.

Avarlar həm də əsrlər boyunca Rusiyanın təsirləri ilə mübarizə aparıblar. “Sovet dövründə rus dili və mədəniyyəti hakim idi”,  - deyə əvvəllər Dağıstanda Rusiya Federal Miqrasiya Xidmətində çalışmış Zalxayev qeyd edir.

Onun əsl soyadı ruslaşdırılıb, halbuki, o, avar dilində Zalxatsul olmalıdır.

Amma Rusiya avarların qarşılıqlı anlaşmaya gəlməyə məcbur olduğu tək böyük cəmiyyət olmayıb. “Mənim hər iki valideynim avardır və mən dünyanı avar dilində qəbul etmişəm. Regiondakı başqa etniklər barədə mən yalnız məktəbə gedəndə xəbər tutmuşam”- o, izah edir.  

Azərbaycan avarlarını tədqiq edən sosioloq Sergey Rumyantsev deyir ki, “Avar-Azərbaycan ailə ittifaqlarının mövcud olmasına baxmayaraq, əksər hallarda bu ailələrin uşaqları əsas etnik qrupa, yəni azərbaycanlılara bağlı olurlar”.

“Ayrı-seçkiliklə bağlı narahatlıqlar və bunun karyeraya ya da Dağıstandakı qohumları ziyarət etməyə təsirləri var, lakin bu çox azıdır”, - deyə Berlindəki Müstəqil Sosial Araşdırmalar üzrə qeyri-hökumət Mərkəzində çalışan Rumyantsev əlavə edir. 

Buna baxmayaraq, Azərbaycan avarları öz kimliklərinin hələ də qoruyub saxlayırlar. Dillərini də həmçinin.

“70-80-ci illərdə avarlar heç Azərbaycan dilini bilmirdilər” - Zalxayev vurğulayır.  O, xatırlayır ki, kənddə hamı avarca danışırdı: “ Buna görə də biz dilimizi qoruyub saxlaya bilmişik”.

Hazırda kiril qrafikası ilə yazılışı olan avar dili keçmişdə gürcü, ərəb və latın əlifbalarından istifadə etmiş və dörd fərqli dialektə malikdir. 

Azərbaycanda Avar uşaqları üçün avar dilində məktəblər yoxdur,  lakin bir neçə minlik Xalatalanın yeniyetmələri xüsusi dil kurslarında iştirak edə bilirlər.

Digər qarşılıqlı ünsiyyət formaları kimi, bu dərslərin səmərəli olduğu görünməkdədir.

“Xalatala avardilli kənd olaraq qalır.  Burada hətta rəsmi qurumlarda da hər kəs avarca danışır”, – deyə Zalxayev vurğulayır. 

Lalə Əliyeva bu reportaja əlavələr edib.

                              İyun 2018, Kimlik