Ղարաբաղյան հակամարտության պատճառով իրենց տները կորցրած ընտանիքների համար Ամանորը դարձել է իրենց  երբեմնի հայրենի տունը հիշելու ամենամյա առիթ:

31 տարի է անցել հակամարտությունից և հազարավոր տեղահանված ընտանիքներ այս ընթացքում փորձել են նորից վերակառուցել իրենց կյանքը: Տարբեր վայրերում և հարյուրավոր կիլոմետրեր իրարից հեռու ապրող  երկու ազգությունները միավորվում են մեկ նմանությամբ՝ ամեն ինչը երկրորդ անգամ կորցնելու վախով:

Ադրբեջանական ընտանիքները տեղահանվել են Ղարաբաղից և հարակից 7 շրջաններից,  որոնք այլևս Ադրբեջանի Հանրապետության ենթակայության տակ չեն:

Մինչ Ադրբեջանի կառավարությունը վերաբնակեցրել է որոշ ընտանիքների, մնացածը մնացել են  օդից կախ՝ բնակվելով ոչ սանիտարահիգիենիկ պայմաններում և անապահով տներում, ինչպիսին է Բաքվում գտնվող Բունյադ Սարադովի մեքենաշինական գործարանը:

Ոչ բնակելի շենքում 17 ընտանիք ապրում է արդեն 18 տարի: Մկները, առնետները,մողեսները դարձել են նրանց ամենօրյա հյուրերը՝ ազատ ել ու մուտ ունենալով  բնակարան: Շենքի բնակիչները եկել են Զանգիլան (Կովսական), Քալբաջար (Քարվաճառ), Աղդամ (Ակնա) գյուղերից, որոնք այժմ գտնվում են հայկական զինված ուժերի հսկողության տակ:

Այս քարե շինությունը  պարզապես ծածկ է դարձել նրանց գլխավերևում՝  մինչ օրս չփոխարինելով անցյալում թողած տները:

57 ամյա Ալբինա Մամմադովան հիշում է, թե ինչպես էր տարիներ առաջ  Նոր տարին դիմավորում Քալբաջարի տանը,որն այժմ իրենից 447կմ հեռավորության վրա է գտնվում: Նախքան ձմեռը նրանք գնում էին  բնական եղևնի, տնկում, խնամում և անհամբեր սպասում, թե երբ է այն մեծանալու, որպեսզի զարդարեն:

<<Մենք զարդարում էինք այն բամբակով, կարծես թե ձյուն է տեղում, կախում էինք մի քանի ապակե  խաղալիք: Ամանորին հարազատները հավաքվում էին սեղանի շուրջ, ուտում -խմում, ուրախանում և բինգո խաղում: Ամեն ինչ այնքան հրաշալի էր, բայց այժմ  կարող ե՞նք եղևնի զարդարել այստեղ, երբ չկա տուն, չկա նաև տոն, հիմա կա անտունություն, վիշտ և տառապանք, ոչ մեկն այլևս տոնական տրամադրություն չունի>>, -ասում է  Ալբինան:

Բաքվից գրեթե 500կմ հեռավորության վրա գտնվող Քյուրաթաղ գյուղում 60 ամյա Արինա Առաքելյանը նույնպես ապրում է իր կորցրած տան մասին հուշերով:

Արինան և իր ընտանիքի անդամները Բաքվում  բնակություն հաստատած հայերից էին, ովքեր հակամարտության ժամանակ ստիպված հեռացել են:

Արինան ամուսնու հետ Բաքու էր ժամանել  հարսանիքի հաջորդ օրը և 13 տարի անց՝ 1989 թ-ի փետրվարին, ամուսնու և 3 երեխաների հետ լքեց քաղաքը: Այնտեղ անցկացրած օրերը չմոռանալու համար Արինան իր հետ վերցրեց մի քանի իրեր, որոնք դարձել են  հուշեր՝ բաժակ, գդալ:

Արինան հաճախ է  երազում տեսնում Բաքվում թողած իր տունը,  իրերը և ամեն օր վերհիշում իր այգին, հարևաններին և  հին կյանքը: Մինչ օրս Արինան և նրա ընտանիքի անդամները պատրաստում են ադրբեջանական ուտեստներ, քաղցրավենիքներ, օրինակ շաքարբուրան:

<<Նույնիսկ հիմա ես չեմ ուզում հիշել, թե ինչերի միջով ստիպված անցանք, ես պարզապես փակում եմ աչքերս՝ հիշելու միայն մեր ուրախ օրերը Բաքվում: Երբ Ղարաբաղյան շարժումը սկսվեց, մենք չէինք պատկերացնում, որ այն կարող է այսպիսի   զարգացումներ ունենալ և շարունակվել մինչ օրս: Ես կորցրեցի ընկերներիս, հարևաներիս, գործընկերներիս ու տունս>>,- պատմում է Արինան:

Ղարաբաղ վերադառնալուց հետո Արինայի ամուսինը զոհվեց ռազմական գործողությունների ընթացքում, և ընտանիքի համար դա մարտահրավեր էր՝ նոր կյանքին հարմարվելու համար:

Քյուրաթաղ գյուղում ջրի պակասը, երբեմն, նկատելի է դառնում, ջեռուցման համակարգ չկա, և գյուղացիները մինչ օրս շարունակում են տունը տաքացնել փայտե վառարաններով: Արինայի ընտանիքի եկամտի աղբյուրներից է նաև մեղվապահությունը:

<<Ես վախենում եմ իմ երեխաների, թոռների և երիտասարդ սերունդների ապագայի համար: Ես վախենում եմ կորցնել ամեն ինչ երկրորդ անգամ: Այն ինչ  ձեռք էինք բերել քրտնաջան աշխատանքի շնորհիվ, մեկ ակնթարթում պատերազմի ժամանակ կորցրեցինք: Այնքան դժվար է կորցնել հարազատ իրերը և այնուհետև շարունակել ապրել>>,- պատմում է Արինան:

Գյուղի մեկ այլ բնակիչ 69 ամյա Էդիկ Գասպարյանը 16 տարեկան էր, երբ տեղափոխվեց Բաքու: 22 տարի հետո՝ 1988 թ-ի նոյեմբերին, էդիկը լքեց Բաքուն:

Պատերազմից հետո Էդիկը նոր կյանք է սկսում կառուցել նորից, ավերված տունն է սարքում,գտնում աշխատանք: Բայց շուտով նա սկսում է զգալ,որ կյանքի նոր փուլում, յուրաքանչյուր նոր քայլ կատարելիս նոր վախի զգացում է առաջանում:

<<Պատերազմի ժամանակ ես չունեի վախ, այն պարզապես անհետացել էր, բայց  աստիճանաբար սկսեց երևան գալ և դառնալ նկատելի>>,- պատմում է Էդիկը: 

62-ամյա Աջաբնազ Մամեդովան ասում է, որ դժբախտաբար, վախը  իր կյանքում ծնվեց 1993թ-ին, երբ լքեց Քալբաջարի իր տունը: Նա պատմում է՝  հասկանալով, որ պայքարը ավելի է ուժգնանում, արագորեն գիրկն առավ երեխաներին և փախավ: Որոշակի տարածություն քայլելուց հետո սկսեց զգաց, որ ոտքերը սառել են և ինքը ոտաբոբիկ է. Աջաբնազը պարզապես մոռացել էր կոշիկ հագներ:

Պատերազմը Աջաբնազից խլեց հայրենիքը, տունը,սիրելիներին, ապրելու նկատմամբ ձգտումները՝ թողնելով հսկայական դատարկություն: Ժամանակի ընթացքում այդ դատարկությունը լցվեց վախով, անորոշությամբ և անհանգստությամբ: Ընտանիքն արդեն կորցրել է 2 տուն: Առաջին տունը կորցրել են պատերազմի պատճառով, իսկ երկրորդը՝  Բաքվում, որտեղ ապրում էին պատերազմից հետո:

<<Սկզբնական շրջանում մենք ապրում էինք Բաքվում, մեզ տեղեկացրել էին, իբրև թե տունը սեփականատեր չունի, սակայն, որոշ ժամանակ անց, սեփականատերը հայտնվեց և մեզ տնից հանեցին: Հետո մենք տեղափոխվեցինք այս տուն, որն այժմ վաճառվում է: Ամբողջը նոր սեփականատիրոջ կողմից քանդվել է և շենքը հիմա շատ անկայուն է: Կամ մեզ կհանեն այստեղից, կամ էլ շենքը կփլվի գլխներիս: Այս մտքերը մեզ հանգիստ չեն տալիս, հիվանդացել ենք այդ մտքից>>,- ասում է Աջաբնազը: