65 ամյա Լալա Ստեփանյանը 25 տարի է բնակվում է ժամանակավոր կացարանում:

«Ես և ամուսինս տեղափոխվեցինք այս տնակ: Ամուսինս ասաց ժամանակավոր է տնակում բնակվելը, շուտով մեր տունը կունենանք: Այդպես էլ մինչ օրս «ժամանակավոր» ապրում ենք այս «ժամանակավոր» տնակում: Երբ հարևան տնակները ապամոնտաժում են, վերցնում ենք մեզ պիտանի նյութերն ու ամրացնում տնակը, բայց այսօր արդեն գնալով պակասում է տնակների քանակը, հետեւաբար նաեւ մեր «շինանյութի» աղբյուրը»,-ասում է Ստեփանյանը` հավելելով, որ իրենց տունը հիմնականում կառուցված է շինարարական աղբից:

Ստեփանյանը 1988-ի դեկտեմբերի 7-ին Հայաստանի երկրորդ քաղաք Գյումրիում տեղի ունեցած ավերիչ երկրաշարժի պատճառով անօթևան դարձած տասնյակ հազարավոր անձանցից մեկն է: Աղետի զոհ դարձավ ավելի քան 25 հազար մարդ, իսկ ավերվեց եւ բնակության համար անպիտան դարձավ 20,612 բնակարան:

Բնական աղետների պատճառով, ինչպիսին էր Գյումրիում տեղի ունեցած երկրաշարժը, մեծ թվով աղբ է կուտակվում, որն էլ իր հերթին բացասական է ազդում բնակիչների առողջության և շրջակա միջավայրի վրա: Բնական աղետներից հետո շինարարական աղբից կառուցված տնակներն աճում են սնկի պես՝ իրականում վերածվելով մշտական կացարանների:

Իսկ, երբ տնակում բնակվողը բնակարան է ստանում և ապամոնտաժում այն, այդ նույն տնակից հարեւանը կամ որեւէ մեկը նոր կացարան է հավաքում և որպես շինանյութ օգտագործում շինարարական աղբից զտված ցածրորակ շինանյութը:

Գյումրու քաղաքապետարանի ներկայացրած տվյալների համաձայն՝ այսօր Գյումրիում կա 2800 տնակ, որից քանդման ենթակա է 183 տնակը: Այսինքն այս պահի դրությամբ այդ թվին համապատասխան ընտանիք ստացել է բնակարան, իսկ նոր բնակարանը սեփականաշնորհելու պարտադիր պայման է տնակի ապամոնտաժումը:

«Բնակիչները, ովքեր մշտական բնակարան են ստանում, պարտավոր են տնակն ապամոնտաժել եւ տարածքը մաքրել»,- բացատրում է քաղաքապետարանի մամուլի քարտուղար Սոնա Առաքելյանը` հավելելով, որ քաղաքային աղբավայրում շինարարական թափոնների համար հատուկ տարածք է հատկացված:

Այս գործընթացը, սակայն, միշտ չէ, որ պատշաճ կերպով է կատարվում: Բնապահպանները պնդում են, որ թեպետ քաղաքապետարանի ու ՀԿ-ների կողմից ժամանակ առ ժամանակ իրականացվում են տարածքների մաքրման տարբեր ծրագրեր, սակայն այս ոլորտում կան մի շարք բացեր, ինչի պատճառով էլ տեղի են ունենում թերացումները:

«Գյումրիում մենք չունենք որևէ աղբավայր, որը ստեղծված է շինարարական աղբի համար: Երբ ասվում է, որ բնակիչը պարտավոր է տնակը ապամոնտաժել, դա ճիշտ է, ընթացակարագն է այդպիսին, սակայն այն ոչ միշտ է պահպանվում»,-նշում է 45-ամյա բնապահպան Գևորգ Պետրոսյանը, ով արդեն 15 տարի է զբաղվում է շրջակա միջավայրի պաշտպանությամբ:

Պետրոսյանը հավելում է, որ որպես կանոն, տնակի սեփականատերը ապամոնտաժում է տնակը, պատերն ու տանիքը հեռացնում է տարածքից, սակայն չի կարող ամբողջովին մաքրել վնասակար նյութերը:

Տնակների կառուցման հիմքում լայնորեն կիրառվում է ասբեստն ու ապակե բամբակը: Ասբեստը սիլիկատների դասի նուրբ թելային հանքանյութերի հավաքական անունն է։ Բնության մեջ հանդիպում է արտակարգ բարակ նրբաթելերի տեսքով, որի ամրության շնորհիվ էլ այն դարձել է նախընտրելի մեկուսացնող նյութ: Ապակե բամբակը արհեստական նյութ է, որը պատրաստվում է հալեցված ապակուց, քարից կամ արտադրական թափոններից: Երկուսն էլ խիստ երկարակյաց են և կարող են ազդել մարդու առողջության վրա: Ասբեստը հայտնի է որպես քաղցկեղածին նյութ:

Այսօր աղբահանության խնդիրը լուրջ հարց է ամբողջ աշխարհում, Հայաստանն էլ բացառություն չէ:

«Հայաստանի ներկա օրենսդրությունը սահմանում է, որ քաղաքաշինական աղբը նախ պետք է զտվի, այսինքն տեղում պետք է որոշվի, թե քանդվածից ինչը կարող է պիտանի լինել օգտագործման համար: Հետո ոչ պետքական նյութերը պետք է տեղափոխվեն աղբավայր»,-ասում է շրջանաձև տնտեսության փորձագետ 39-ամյա Հարություն Ալպետյանը և հավելում, որ  այսօր տարիների ընթացքում կուտակված խնդիրներ կան, որի լուծմամբ զբաղվում է կառավարությունը:

2019 թվականի մայիսին կառավարությունը հայտարարեց, որ թափոնների վերամշակման աշխատանքները համակարգող ժամանակավոր աշխատանքային խումբ է ստեղծվել:

Ծրագրի շրջանակներում կուսումնասիրվեն կենցաղային կոշտ թափոնների, շինարարական, արդյունաբերական, էլեկտրական և էլեկտրոնային, գյուղատնտեսական ու այգեգործական, բժշկական, ավտոմոբիլային թափոնների քանակը և բաղադրությունը: Ուսումնասիրության ընթացքում թափոնների որոշ տեսակների համա կարվի նաեւ էներգետիկ արժեքի գնահատում:

Հետազոտության արդյունքները կնպաստեն Հայաստանի Կառավարության կողմից շրջանաձև տնտեսության սկզբունքների վրա հիմնված թափոնների կառավարման համապարփակ քաղաքականության վերամշակմանն ու իրականացմանը: Ծրագրի նպատակն է տեղեկատվություն ստանալ թափոնների հավաքման, վերամշակման և էներգիայի օգտագործման ոլորտներում ներդրումների վերաբերյալ որոշումներ կայացնելու համար:

Արդեն մի քանի տարի է` Գյումրու անօթևանների բնակարանային խնդրի լուծմամբ է զբաղվում «Շիրակ կենտրոն» հասարակական կազմակերպությունը: Կենտրոնի ղեկավարը Վահան Թումասյանն է: Մոտ 10 անձից բաղկացած թիմը, որի մեծ մասը կազմում են կամավորները, նաև ապամոնտաժում են բնակարան ստացած ընտանիքների տնակները: 2007 թվականից մինչ օրս կազմակերպության շնորհիվ մոտ 160 ընտանիք է բնակարան ստացել: