Sarıbaş: Qafqaz dağlarında tərk edilmiş gözəllik
Fotoqraf:
İlham Mustafa
02.05.24
Buraxılış:
Kənd Həyatı
Dağların qoynunda, əlçatmaz bir yerdə gizlənmiş Sarıbaş kəndi toxunulmamış gözəlliyi ilə diqqət çəkir. Lakin baxımsızlıq ucbatından kəndin gələcək taleyi sual altındadır.
Kənd dəniz səviyyəsindən 1800 metr yüksəklikə yerləşir. Cəmi 50 il əvvəl həyat qaynayan Sarıbaşda 200-dək ailə yaşayıb. Lakin 1990-cı illərdə planlı iqtisadiyyat dağılmağa başladığından bəri əhali işsizlik, artan sosial problemlər və sıradan çıxan infrastruktur səbəbindən evlərini tərk etməyə məcbur olub.
Hazırda kənddə cəmi 8 ailə – 18 nəfər yaşayır. Onları bura bağlayan kəndin gözəl təbiəti, təmiz suyu və havası, bu torpaqda dəfn edilmiş yaxınlarıdır. Bu səbəbdən də kənddə qalanlar bütün çətinliklərə sinə gərərək həyatlarını davam etdirirlər.
Kənddə yaşayanlar üçün ən böyük çətinliklərindən biri yoldur. Yaz-payız aylarında Kürmük çayında su çoxaldığına görə kəndin yolu bəzən həftələrlə bağlı olur. Qış aylarında qar uçqunları da yolun bağlanmasına səbəb olur. Qarın süxurlarını yuyaraq dağdan qopardığı daşlar da yola tökülərək gediş-gəlişdə çətinliklər törədir. Bu səbədən də kəndə yalnız ağır “offroad” və yük maşınları gedə bilir.
Bütün bu çətinliklərə baxmayaraq, sarıbaşlılar bu yolun düzəlməyini o qədər də istəmirlər: Onların qorxusu yol düzələndən sonra kəndə ayaq açan oliqarxların buralarda villalar tikmək, beşulduzlu otellər açaraq kəndin rahatlığını pozmaq ehtimalıdır. Sarıbaşlıların hökumətdən istəyi burada iş yerlərinin açılmasıdır ki, kənddən uzaq düşən sakinlər geri qayıtsınlar.
Sarıbaş Böyük Qafqaz dağlarının cənub yamacında yerləşir. Sarıbaşın yerləşdiyi dağın hər iki tərəfindən çay axır.
Kəndə getmək üçün üzərində heç bir körpü olmayan iki çaydan keçmək lazımdır. Çaylarda suyun bol vaxtı bu yol günlərlə bağlı qalır. Qışda güclü qar, yaxud dərədən keçən yolu bağlayan qar uçqunları da gediş-gəlişi çətinləşdirən səbəblərdəndir.
Kənddə yaşayan səkkiz ailədən ikisində UAZ maşını var ki, sarıbaşlıların dünyayla əlaqəsini bu maşınlar təmin edir. Yalnız piyada və at üçün nəzərdə tutulmuş qədim küçələrdə avtomobillər yalnız müəyyən hissələrdə hərəkət edə bilir.
Müstəqilliyin ilk illərindən etibarən əhali kəndi kütləvi şəkildə tərk etməyə başlayıb.
Arxadakı açıq-çəhrayı rənglənmiş bina bir vaxtlar kəndin 24 çarpayılıq xəstəxanası olub, burada adlı-sanlı həkimlər işləyib. Sakinlər hətta burada həkimlərin açıq əməliyyatlar da etdiyini bildirir. İndi isə boş qalmış binanın otaqlarında insanlar mal-qara və atlarını saxlayırlar.
64 yaşlı Valeh Osmanov ömrünü Sarıbaşsız təsəvvür etmir. O, kənddə cavan ailələrin qalmama səbəbini işsizlikdə görür. “Perspektiv yoxdur burda. Ya qoyuna getməlidir. Ya mal-qara saxlamalıdır. Saxlasa da, məhsulunu sata bilmir. Ona görə yaşamırlar”, o deyir.
Sarıbaş kəndi də Qarabağ müharibəsindən öz ağır payını alıb. Birinci Qarabağ müharibəsində kəndin iki sakini şəhid olub.
Kənddə insanların əsas gəlir sahəsi maldarlıqdır. Burada hər ailə ən azı 5 iribuynuzlu mal saxlayır.
Mehparə Osmanova kənddə fəaliyyət göstərən Mədəniyyət Evinin müdiridir. O deyir ki, aidiyyatı qurumlar Sarıbaş yolunun layihəsini hazırlayıb. Hətta kəndə gələn dövlət nümayəndələrinin kəndi bir turizm mərkəzinə çevrilməsi planları barədə söhbətlərində iştirak edib. O, bütün çətinliklərinə baxmayaraq, Sarıbaşda yaşamağın ona xoş olduğunu deyir.
Mədəniyyət Evi kənddə dövlət büdcəsindən maliyyələşən iki iş yerindən biridir. Buranın beş işçisi var. Digəri isə elə eyni sayda insanın çalışdığı Sarıbaş Hidrometeoroloji Stansiyasıdır.
Kənddəki 18 sakindən ən yaşlısı Zahid Şamilovdur. 85 yaşlı Şamilov deyir ki, onun kənddə qalma səbəbi uzun illər müəllim işləmiş həyat yoldaşıdır. Həyat yoldaşı Güllü müəllimənin səhhət problemlərinə görə kənddə qalaraq ona qulluq göstərir.
Zahid Şamilov da hesab edir ki, insanları kəndi tərk etməyə vadar edən səbəb iş yerlərinin olmamasıdır: “Hətta yol düzəlsə də, körpü salınsa da, iş olmayacaqsa, heç kim kəndə qayıtmayacaq. Qonşumuz yoxdur burda. Ən yaxın qonşu 100 metr aralıdır. Bir dənə tibb bacısı yoxdur. Yoldaşım xəstədi, ona bir iynə vurmağa, sistem qoşdurmağa adam tapmıram. Məcburam maşın tutam, aşağı aparam. Sovetin vaxtında bura avtobus işləyirdi. 70 qəpik verəndə gedib qayıdırdın. İndi bir adamın getməyi 40-50 manata başa gəlir”.
80 yaşlı Güllü Şamilova 45 il Sarıbaş məktəbində müəllim işləyib. Övladları, nəvələri şəhərdə yaşasa da, o, kənddə qalmağı üstün tutub. Lakin adi tibb bacısının belə olmadığı bu mühitdə o da artıq gələn qış burada qalmayacaqlarını deyir. Onun fikrincə, dövlət burada yaşayan əhaliyə müəyyən dotasiyalar ayırmalıdır. Şamilova qeyd edir ki, hazırda yerli icra hakimiyyəti tərəfindən Sarıbaşda yaşayan hər ailəyə qış üçün illik bir maşın odun verilir.
Kəndin qarşısındakı düzənlik ərazini kənd sakinləri “tala” adlandırır. Oranı qoruq kimi saxlayırlar. Hər il avqust ayında ərazidəki otu biçirlər, otunu qurudub heyvanlarının qış tədarükünü görürlər, sonra buranı ümumi istifadəyə açırlar. Sakinlər talanı Sarıbaşın ürəyi sayırlar. “Tala olmasa, Sarıbaş da olmaz”deyirlər. Talaya doğru İkinci Dünya Müharibəsində faşizmə qarşı döyüşmüş əsgər heykəli ucalır.
Sovet kolxozu işləyəndə yolu buldozerlərlə hər gün təmizləyirmişlər. 1990-cı illərdən bu yana yollar aylarla baxımsız qalıb.
Kənd sakinlərinin kustar üsullarla ağaclardan qurduqları körpülər isə Kürmük çayının şıltaqlıqlarına çox tab gətirməyib. Maldarlıq və qoyunçuluqdan gələn gəlirlər azaldıqca evlər daha da boşalıb.
Bir yaşlı Nazlı Sarıbaşın ən kiçik sakinidir. Kəndin ən gənc ailəsi statusunu da onun valideynləri daşıyır. Lakin payızda bu ailə də kəndi tərk etmək məcburiyyətində qalacaq. Buna səbəb Nazlnın qardaşının 5 yaşının tamam olmasıdır. O, oktyabrda başlayacaq məktəbəhazırlıq qruplarına qoşulmalıdır.
Kəndin ən gənc ailəsinin üzvü 33 yaşlı Şərafət Axundova əslən rayon mərkəzinə bitişik Qaxbaş kəndindəndir. “Buranın gözəlliyi olsa da, çətinlikləri çoxdur. Adi aptek, market yoxdur ki, ehtiyac olduqda nəsə alaq. Qaz yoxdur. Yol yoxdur. Yağış, qar çox yağanda rayonla əlaqə kəsilir. Bu səbəblərdən burada çox qalmaq istəmərəm. Həm burada çox qalsam, uşaqlarıın gələcəyini, təhsilini itirə bilərəm”.
Foto-hekayə Fridrix Ebert Fondunun (FEF) dəstəyi ilə ərsəyə gətirilib. Burada səsləndirilən fikirlər FEF-in mövqeyini əks etdirmir.
“CHAI KHANA” YA İANƏ EDİN!
Biz böyük kütləvi informasiya vasitələrinin diqqətindən daim kənarda qalan mövzuları və sosial qrupları işıqlandıran qeyri-kommersiya əsaslı media təşkilatıyıq.
İcmamızın və sizin kimi oxucuların dəstəyi olmadan işlərimizi reallaşdırmaq qeyri-mümkün olardı. Sizin verdiyiniz ianə bölgədə yetərincə işıqlandırılmayan mövzular üzərində işləyən jurnalistlərə dəstək göstərməyimizi təmin edir. ianə verin