Cənubi Qafqazdakı bir çox LGBTİQ+ gənclər üçün ev sığına biləcəkləri yer deyil.

Valideynləri, ailələri - Ermənistan, Azərbaycan və Gürcüstanın ənənəvi cəmiyyətlərində rahatlıq və təhlükəsizliyi təmin edən münasibətlər halqası - çox vaxt onları dəstəkləmək istəmirlər və ya bacarmırlar.

Bu, onları daha çox təcrid edir, müdafiəsiz qoyur, çoxalmaqda olan nifrət cinayətləri və ayrı-seçkiliyə qarşı mübarizə aparmaq üçün üz tutacaq yerləri, demək olar ki, qalmır. Cənubi Qafqazda LGBTİQ+lərə təhlükə nəqliyyatda adi sataşmadan tutmuş, evdə döyülməyə, iş yerindən qovulmağa və hansısa bəhanə ilə həbslərə qədər bir çox formada özünü göstərir.

Beynəlxalq hesabatlara görə, Azərbaycan Avropa Şurası ölkələri arasında LGBTİQ+ icması üçün ən pis yer olaraq qiymətləndirilib. Polisin qey və transgenderləri qeyri-qanuni həbs etdiyi, işgəncələrə məruz qoyduğu qeydə alınıb.

Ermənistanda ayrı-seçkilik və nifrət cinayətləri riski insanları cinsi oriyentasiyasını gizlətməyə və sosial həyatdan təcrid olunmağa məcbur edir. Ölkə LGBTİQ+ icmasının haqlarını təmin edən qanunlar və hüquqlar baxımından Azərbaycandan bir qədər yüksəkdədir, lakin ayrı-seçkiliyə qarşı heç bir hüquqi təminat yoxdur. Mediada homofob dil, nifrət nitqi çox yayğındır; LGBTİQ+lərə tez-tez hücumlar baş verir.

Gürcüstan LGBTİQ+lərin qorunmasını təmin edən bəzi qanunlar qəbul etsə də, homofobiya burda da geniş yayılıb. LGBTİQ+lərin təhlükəsizliyini təmin etmək üçün siyasi iradənin olmaması polis zorakılığı, nifrət cinayətləri ilə nəticələnir. Ölkədə ayrı-seçkilik də hakimdir. Xüsusilə, fəallar qeyd edirlər ki, LGBTİQ+lər daim iş yerlərini itirmək təhlükəsi altındadırlar və əksər hallarda dövlət tərəfindən maliyyələşdirilən sığınacaqlara və ya tibbi müalicəyə çıxışları yoxdur.

Müdafiəsiz qalmaq regionun LGBTİQ+lərinin səslərini eşidilməz edir.

Özlərini ifadə etmək üçün çox az məkana sahib Azərbaycan, Ermənistan və Gürcüstan LGBTİQ+ləri əsasən sosial mediada sıxışıb qalıblar.

Bu foto-layihə LGBTİQ+lərin öz həyatları və ümidləri haqqında danışmaq üçün açıq bir platforma rolu oynayır.

Onların xəyalları hər 3 ölkədə bənzərdir: LGBTİQ+lər də hər kəs kimi ailələri və cəmiyyət tərəfindən qəbul olunmaq, ictimai-sosial hüquqlarından, yaşamaq haqqından istifadə etmək arzusundadırlar.

Məsələn, ixtisasca tibb bacısı olan Nora bir gün seks işçisi olaraq pul qazanmaq əvəzinə öz sahəsində çalışacağına ümid edir. Ümid adaptasiya əməliyyatı etdirmək və özünü rahat hiss etdiyi bədənə qovuşmaq istəyir. Ani isə ictimaiyyət içində heç kəsdən çəkinmədən sevgilisinin əlini tuta biləcəyi günü xəyal edir.

GÜRCÜSTAN

Gürcüstan LGBTİQ+lərin təhlükəsizliyini təmin etməli olan ayrı-seçkiliyə qarşı qanunlar qəbul edib. Ancaq reallıq çox fərqlidir. Nifrət nitqi tez-tez rast gəlinən hadisədir; indiyədək LGBTİQ+lərin keçirdiyi tədbirlər ultra sağ qruplar və dini təşkilatlar tərəfindən dəfələrlə təhdid edilib. Ombudsmanın 2018-ci il hesabatında qeyd olunur ki, “homofob və transfobik münasibətlər cəmiyyətdə hələ də güclüdür. Buna görə də LGBT+ şəxslər hələ də təzyiqlərdən, ayrı-seçkilikdən əziyyət çəkir və tez-tez zorakılıq qurbanı olurlar”. 

18 yaşındakı Ani digər qızlara marağı olduğunu biləndə 14 yaşında idi. “Kişilərin deyil, qadınların şəkillərini çəkirdim. Bədənin hər hissəsini və ya detallarını bir fırça ilə rəngləmək çox xoşuma gəlirdi. O vaxt başa düşmürdüm, amma sonradan qadınlarla daha yaxın olduğumu dərk etdim. Bu, kim olduğumu və əslində nə istədiyimi düşünməyə məcbur etdi. Onda hər iki cinslə münasibət qurmağa qərar verdim”.

Ani yadına salır ki, öz cinsi oriyentasiyası barədə bir neçə dostuna ürəyini açıb, amma bunu normal qarşılamadıqları üçün dostluqlarına son qoyulub.

21 yaşlı Lika ilk dəfə 13 yaşında valideynlərinə lezbiyan olduğunu bildirib. Onlar qəzəbləniblər və bu fikri qəbul etməkdən imtina ediblər. “Dostlarımdan uzaqlaşdırdılar, telefonumu əlimdən aldılar və məktəbdə mənə nəzarət etməyə başladılar. Dəhşətli depressiyaya düşdüm. Otağımı tərk etmirdim və bir şey yemirdim. Atam hər dəfə sərxoş olanda məni döyürdü”.

Bir neçə il ərzində o döyülməkdən və fiziki zorakılıqdan tutmuş ekzorsizmə qədər hər şeyə məruz qalıb. “Düşündüyüm yeganə şey ölüm idi... İntihara cəhd etmişdim. Bir neçə dərman atdım, amma bacım bunun fərqinə vardı və məni xəstəxanaya apardılar”.

Lika 18 yaşında kənddəki evlərindən qaçaraq Tbilisiyə gəlib, burada Bərabərlik Hərəkatı QHT fəallarına yardım üçün müraciət edib. Təşkilatın dəstəyi ilə Lika ölkədən çıxıb gedib.

“Almaniyaya gəlmək kortəbii bir qərar idi. Hər hansı bir ölkə yaxşı ola bilərdi, ancaq ora getməyin daha asan olacağını düşündük. Əsas məqsəd artıq Gürcüstanda yaşamamaq idi. Qalan şeylərin əhəmiyyəti yox idi”.

Bu gün Lika Almaniyada yaşayır, evdən qaçdıqdan sonra orada sığınacaq üçün müraciət edib. Tələbədir və Gürcüstana qayıtmağı planlaşdırmır.

17 yaşlı Mariam üç il əvvəl ilk dəfə bir qıza aşiq olub. Təxminən bir il sonra yenidən həmin qızla rastlaşıblar və o vaxtdan bəri münasibətdədirlər. Mariam bunu anasınına bildirməyə çalışıb, ancaq anası qadınlara olan həvəsinin ötüb-keçəcəyini iddia edərək onu ciddi qəbul etməyib. Ondan sonra Mariam bu söhbəti anası ilə açmayıb və başqalarına da açıqlamaqdan çəkinib. “Hər gün insanların bu soyuq, təhqiredici baxışlarını hiss edirəm. Bu, mənim üslubum və zövqümlə də əlaqəli ola bilər. Oriyentasiyama görə ölkəmdə təhlükə içərisində olduğuma öyrəşmişəm. Ona görə heç vaxt hisslərimi açıq şəkildə bildirmirəm. Küçədə heç vaxt sevgilimi öpməyə çalışmamışam. Bunu özümə icazə verə bilmirəm”.

21 yaşlı Salome qızlardan xoşu gəldiyini başa düşəndə 11 yaşında olub. Onun cinsi oriyentasiyası illərlə ailəsi, dostları və hətta yad şəxslər ilə qarşıdurmalara səbəb olub. Bir dəfə, evlərini tərk etməyə çalışıb, lakin ailəsi onun dalınca düşüb və evə qayıtmaq üçün yola gətirib.

“Mənə daha yaxşı münasibət göstərəcəklərini vəd etdilər. Qayıtdıqdan sonra məni kilsəyə apardılar. Özümü itirirdim, bədənimə zərər verirdim, davamlı olaraq yuxusuz qalır və narahat olurdum. Heç kimlə danışa bilmirdim”.

AZƏRBAYCAN

Azərbaycanda cəmiyyətin əksəriyyəti köhnə ənənələrə söykənir. Kəskin şəkildə kişi və qadın rollarını ayırmış bir patriarxal cəmiyyət olaraq, yazılmamış qaydalara uyğun gəlməyən hər hansı mövqeyi rədd edir. Nəticədə, LGBTİQ+ icması gizlənməyə və sərt reaksiyalara məruz qalmağa məcbur olurlar, çünki ailələri - xüsusən də kənd yerlərində - onların cinsəlliyi ilə barışmır və buna qarşı çıxırlar. Kamunq out [gender kimliyinin ailəyə və ətrafa açılma prosesi] çox vaxt zorakılık, istismar və imtina ilə nəticələnir. Bu isə bir çox insanı ikili həyat yaşamağa, bəzilərini öz kimliklərindən dərin utanc hissi keçirməyə, intihara, istismara məcbur edir.

21 yaşlı Ümid transgenderdir. O, çox ənənəvi və mühafizəkar bir ailədə cəmiyyətin inşa etdiyi qadınlıq norması ilə böyüdülüb. Uşaqlıqdan Ümid özünü dünyaya gəldiyi bədəndə narahat hiss edib və cəmiyyətin müəyyənləşdirdiyi “qız roluna” uyğun yaşamaqda çətinlik çəkib.

Təcrübələrini ailəsi ilə bölüşə bilməyən Ümid rahatlığını Bakıda yerləşən Salaam Cinema incəsənət məkanında tapır. Bu köhnə binanın divarları arasında incəsənət sevən, açıq fikirli və yaradıcı insanların əhatəsində Ümid özünü evdə hiss edir.

Nigar

32 yaşlı Nigar lezbiyan olduğunu açıqlayır. O, 9-cu sinifdə ikən homoseksual olduğunu başa düşüb. Bir tanışlıq saytında tanış olduğu 7 illik sevgilisi ilə bu yaxınlarda ayrılıb. 

Azərbaycanın LGBTİQ+ icmasından bir çoxları kimi, Nigar da bir gün mühacirət etməyə ümid edir.

Aidə

21 yaşlı Aidə özünü lezbiyan olaraq təqdim edir. İlk dəfə sinif yoldaşlarından birindən xoşu gəldiyini hiss edəndə 12 yaşında olub - həmin vaxt qorxu və qarışıq hisslər içində olduğunu xatırlayır. Özü ilə bağlı günahkarlıq hissi keçirməsini ənənəvi bir Azərbaycan ailəsində tərbiyə edilməsi ilə əlaqələndirir.

Aidə universitetdə oxuyarkən öz hisslərinin üzərində düşünməyə başlayıb. O, LGBTİQ+ə dair məsələləri araşdırmaq üçün çox vaxt sərf edib və 2019-cu ildə Bakıdakı Y-peer təşkilatına qoşulub, oranın aktiv üzvünə çevrilib. Təşkilat cinsi, reproduktiv sağlamlıq və gənclərin hüquqları mövzularına diqqət yetirir.

ERMƏNİSTAN

LGBTİQ+ icması Ermənistanda müstəsna dərəcədə damğalanma ilə üzləşir. Ayrı-seçkilik və zorakılıq təhdidləri insanları sosial həyatdan təcrid olunmuş vəziyyətdə qalmağa məcbur edir.

Reallıq budur ki, bir çox LGBTİQ+lər xoşbəxtlik əldə etmək haqqı uğrunda hər gün mübarizə aparır. Səssizliyini pozan və açıq şəkildə həyatlarını davam etdirənlər cəmiyyətə insan olduqlarını qəbul etdirmək üçün hər gün üzləşdikləri problemlər barədə açıq danışmaqla əsl cəsarət nümayiş etdirirlər.

20 yaşlı Nora bigenderdir. 18 yaşındaykən məişət zorakılığı və sözlü təhqir səbəbilə evdən ayrılmaq məcburiyyətində qalıb. Tibb bacısı olmaq xəyalları ilə tibb məktəbinə gedib, ancaq LGBTİQ+ icmasına qarşı ayrı-seçkilik bunu qeyri-mümkün edib.

Evdən ayrıldıqdan dərhal sonra Nora ofisiant işləməyə başlayıb, amma işverənin dediyinə görə, “müştərilər homoseksual ofisiant istəmirlər” deyə, qısa müddətdə işdən qovulub. Sonda seks işçiliyinə başlayıb. O, partnyoru Feliks və onu olduğu kimi qəbul edən bir qrup dostunun yanında xoşbəxtlik tapıb.

35 yaşlı Mo kuir aseksualdır və iki il əvvəl valideynlərinin evini tərk edib. Gənclərin, xüsusən qadın kimi kodlanan insanların valideynləri ilə birlikdə yaşamaları gözlənilən ənənəvi bir cəmiyyətdə evdən ayrılmaq çox cəsarətli addımdır.

Mo heç vaxt gender kimliyini valideynlərinə açıqlamayıb, ancaq sosial platformalarda eynicinsli münasibətlər və kuir təcrübələri haqqında açıq danışır. Monun qardaşı və valideynləri onun çeşidli kimlikləri haqqında söhbətlərdən qaçırlar, baxmayaraq ki, Mo onların suallarına açıq cavab verməyə hazırdır.

29 yaşlı Elvira Vanadzorda yaşayır və özünü heç bir oriyentasiyaya aid etmir. “Müxtəlif dövrlərdə hetero, biseksual, panseksual və kuir olmuşam, amma indi oriyentasiyamı ifadə etmək istəmirəm”.

Ermənistanda ənənəvi cinsiyyət rollarından kənarda yaşamaq çətindir - xüsusilə paytaxtdan uzaq bölgələrdə ayrı-seçkilik, zorakılıq, stereotiplər mühiti hakimdir. Bununla belə, Elviranın bəxti gətirib ki, onun çox yaxın olduğu ailəsi var.

23 yaşlı Marqo agenderdir. O, drag-queen [adətən əyləncə məqsədi ilə qadın paltarı geyinən şəxs] olaraq gündəlik həyatını istədiyi kimi yaşaya bilmir. 

Marqo kimliyinin çox vacib bir tərəfini qohumlarından gizlətməklə qapalı həyat tərzi yaşayır. Hansısa tanışı onu olduğu kimi görsə, Marqonu alçalda bilər. Anası və qardaşı Marqonun kişilərə hisslər bəslədiyini bilirlər, ancaq gender kimliyi barədə məlumatsızdırlar və onu dəstəkləmirlər.

24 yaşlı Mxonun razılığı olmadan iki dəfə ailəsinə cinsi həyatıyla bağlı xəbər veriblər. İlk dəfə 16 yaşında olub. Qardaşı sosial mediadakı yazılarını oxuyub, onu döyüb və bayıra çıxmağı qadağan edib. İkinci dəfə isə 23 yaşında ikən bacısı onun cinsi həyatı barədə müzakirə apardığını eşidib və ailənin digər üzvlərinə deyib. Ailəsi hələ də onun qey olduğunu inkar edir; iddia edirlər ki, bu həqiqət deyil və ya dostlarının təsiri altındadır.

23 yaşlı Luna lezbiyandır. Anası və digər qohumları ilə illərlə davam edən gərgin münasibətlərdən sonra - 17 yaşındaykən ailəsi onu evdən qovub. Bir nöqtədə anası onu psixoloqa müraciət etməyə məcbur edib.

Həkim ailəsinə deyib ki, Luna “müalicə olunmalıdır” və psixoloq onu “müalicə etməyə” çalışdığı üçün iki ay ərzində psixoloji təzyiqə məruz qalıb. Nəhayət, psixoloq onunla işləməkdən imtina edib.

Luna və anası 6 ildir danışmırdılar, amma qardaşının səyləri sayəsində bu yaxınlarda aralarında yenidən əlaqə yaranıb.