Հայաստանի տարբեր քաղաքների մանկապարտեզները դարձել են փախստականների ապաստարաններ։ Ղարաբաղից տեղահանվածների մի մասն այնտեղ է բնակվում կյանքի դժվարին պայմաններում, անորոշ ապագայով։ Սեպտեմբերի 24-ից հոկտեմբերի 20-ը Հայաստանում գրանցվել է 101.848 փախստական, ըստ ՀՀ կառավարության տվյալների։ Ոմանք ապաստան գտան, մյուսները օգնություն ստացան։ Ոմանք, սակայն, դժգոհում են, որ գումարը չի բավականացնում տուն վարձակալելու և նորմալ ապրելու համար։ Հոկտեմբերի 20-ին մի խումբ ղարաբաղցիներ հավաքվել էին Երևանում մարզի ներկայացուցչության դիմաց՝ իրենց բողոքն արտահայտելու մատչելի բնակարանների բացակայության և այլ խնդիրներ բարձրաձայնելու համար։ Լեռնային Ղարաբաղից տեղահանվածների մի մասը դեռ բնակվում է կառավարության կողմից տրամադրված ժամանակավոր կացարաններում, ներառյալ հին կամ դատարկ շենքերը: Հայաստանի փոքր քաղաքների՝ Մասիսի և Արտաշատի մանկապարտեզները դարձել են փախստականների ապաստարաններ, որոնք պայքարում են ավելի հարմար բնակարան գտնելու համար։

41-ամյա Տաթևիկ Աղաբաբյանը գյուղական համայնքում հանգստի և աշխատանքի եզակի համալիրի՝ «Դեբեդ Լայֆ»-ի հիմնադիրն ու սեփականատերն է։ Դիզայներ դարձած մաթեմատիկոսը ստեղծել է գեղեցիկ այգի, բացօթյա խոհանոց և հարմարավետ սենյակներ հանդիպումների և քննարկումների համար, որոնք թույլ են տալիս մարդկանց աշխատել և լինել բնությանը ներդաշնակ։ Այս նախագիծը փոխել է Տաթևիկի, ինչպես նաև Դեբետի իր հարևանների կյանքը։ Նրա նպատակն է իր հարևանությամբ (կամ՝ իր կողքին) ստեղծել ուժեղ կանանց համայնք՝ աշխատանքի ընդունելով միայն տեղացի կանանց: Այժմ նրանք ընդլայնում են բիզնեսը՝ հնարավորություն ստեղծելով Դեբետի ավելի շատ կանանց համար։

Հայ դեռահասները բախվեցին փոփոխվող կանոնների և առաջնահերթությունների, քանի դեռ մեծանում էին Քովիդի ժամանակ։ Չայ Խանայի առաջին դեռահաս հեղինակը՝ 17-ամյա Դավիթ Կավկասյանը, կյանքի նոր փուլ մտավ համավարակի ժամանակ։ Դավիթն ու իր ընկերները միջնակարգ դպրոցի վերջին տարին ստիպված եղան տեսնել Քովիդ-19-ի պրիզմայով և դրա ստեղծած իրականությամբ։ Դավիթի տեսանյութում, իր ընկերները Նանեն՝ 18 տարեկան, և Գրիշան՝ 17 տարեկան, հայացք են նետում, թե ինչպիսի ազդեցություն ունեցավ համավարակը իրենց բնականոն կյանքի վրա և այն ուղիների, որոնք նրանք ընտրել էին իրենց ապագայի համար։

Երբ 77-ամյա տատիկը հայտնաբերեց տեխնոլոգիաները, նա սկսեց վայելել կյանքը երկու աշխարհներում էլ՝ իրական և թվային։ Սվետլանա Թամազյանն ընդամենը 50 տարեկան էր, երբ ամուսինը մահացավ՝ նրա խնամքին թողնելով 5 երեխաներին։ Չնայած կյանքի դժվարություններին՝ նա միայնակ մեծացրեց երեխաներին և թոշակի անցավ Հայաստանի հյուսիսում գտնվող Լոռու մարզի Աքորի փոքրիկ գյուղում։ Այսօր նրա երեխաները հեռու են իրենից․ ոմանք Հայաստանի մայրաքաղաք Երևանում են, մյուսները՝ Ռուսաստանում։ Մշտական կապը պահպանելու նպատակով նրանք իրենց մոր համար պլանշետ գնեցին և սովորեցրին, թե ինչպես օգտվել Վայբերից։ Սվետլանան արագությամբ հայտնաբերեց սոցիալական ցանցերի հարստությունը։ Այսօր նա պլանշետով կամ սմարթֆոնով ֆիլմեր է դիտում, նաև տեսանյութեր՝ կարելու և խոհարարության մասին։ Ամենալավն այն է, որ սարքավորումները նրան հնարավորություն են տալիս կապի մեջ լինել իր երեխաների, թոռների և ծոռների հետ:

Իրերից ու առարկաներից արթնացող պատումները վերարտադրում են հիշողություններ արցախահայության զանգվածային տեղահանման մասին Լեռնային Ղարաբաղի տարածաշրջանից: Գեղարվեստական ու հավաքագրված, վավերագրական տեքստի միաձուլման միջոցով, ֆիլմը վերարտադրում է տեղահանության մասին հիշողություններ, որոնք տարբեր իրերից ու առարկաներց ծնվող պատումներ են:

Թեև հայ-թուրքական սահմանին սպասվում էին մեծ փոփոխություններ, այն առայժմ շարունակում է փակ մնալ։ 2020 թվականի 44-օրյա պատերազմից հետո Հայաստանն ու Թուրքիան սկսեցին բանակցություններ վարել հայ-թուրքական սահմանի բացման ուղղությամբ։ Առաջինը սահմանը նախատեսված է բացել Մարգարայի կամրջից՝ այն էլ երրորդ երկրների քաղաքացիների համար։ Հայկական կողմն արդեն հայտնել է, որ սահմանի բացման ուղղությամբ ավարտել է մաքսակետի և այլ անհրաժեշտ ենթակառուցվածքների շինարարությունը, թուրքական կողմից դեռևս հստակ արձագանք չկա։ Բայց մինչ բանակցությունները շարունակվում են, Մարգարա գյուղում մարդիկ անհամբեր չեն սահմանի բացման համար։ Տասնամյակներ շարունակ փակ մնացած սահմանի բացման հետ հույսեր չեն կապում, ավելի շատ անորոշություն է, քանի որ որևէ մեկը նրանց չի բացատրել, թե ինչ հետևանքներ կարող է ունենալ սահմանի բացումը։ Մարգարայում, սակայն, ամենաակտիվը երեխաներն են, ովքեր ուշի ուշով հետևում են սահմանի շուրջ քննարկումներին և սպասում՝ արդյոք բացվելուց հետո կկարողանան հատել կամուրջը։

Ֆիլմը ներկայացնում է վերջին 3 տարիների ընթացքում Լեռնային Ղարաբաղում և նրա շուրջը տեղի ունեցած քաոսային իրադարձությունները և հակամարտության պատճառով իրենց բնակավայրերից արմատախիլ արված մարդկանց: 2023 թվականի սեպտեմբերի վերջին Լեռնային Ղարաբաղը Հայաստանին կապող ճանապարհը լի էր մեքենաներով, որոնք հայտնվել էին անվերջ խցանման մեջ։ Շուրջ տասը ամիս տևած շրջափակումից հետո Ադրբեջանը հարձակվեց Լեռնային Ղարաբաղի վրա՝ սկսելով մեկ օր տևած պատերազմ։ Ամիսներով փակված ճանապարհը վերջապես բացվեց, բայց միայն որպես ելք՝ դեպի Հայաստան։ Վերջին մի քանի տարիների ընթացքում Լեռնային Ղարաբաղի ժողովուրդը բախվել է պատերազմների, տեղահանումների, շրջափակման և մահացու պայթյունի։ Անուշ Շահրամանյանը և Նարինե Կարապետյանը սեպտեմբերին իրենց տները լքած ավելի քան 100 հազար մարդկանց թվում էին: Նրանք անդրադառնում են վերջին տարիների ընթացքում իրենց ապրած քաոսին ու ողբերգությանը։

Հայ ուսուցչուհին ստիպված է ամեն օր 20 կիլոմետր ավտոստոպ անել դպրոց հասնելու համար, տրանսպորտի բացակայության պատճառով։ Լոռու մարզի Մեծ Այրում գյուղը և հարակից գյուղերը հասարակական տրանսպորտ չունեն։ Մոտակա քաղաք մեկնելու միակ միջոցը սեփական մեքենա ունենալն է կամ տաքսի վարձելը, որոնք երկուսն էլ բավականին թանկ են: Աիդա Երզնկյանը մաթեմատիկայի ուսուցիչ է, ով ապրում է Ալավերդի քաղաքում և աշխատում ՄԵծ Այրում գյուղի միջնակարգ դպրոցում։ Տրանսպորտի բացակայությունը լուրջ մարտահրավեր է նրա համար, բայց նա խիզախորեն մեկնում է ամենօրյա դժվարին ճամփորդության, 20 կիլոմետրից ամենաքիչը 7 կիլոմետր քայլելով։ Ուսուցիչը ամեն օր դուրս է գալիս տնից՝ չիմանալով, թե ինչպես է աշխատանքի հասնելու կամ ճանապարհին ինչ վտանգների կարող է հանդիպել։ Նա հիմնականում ավտոստոպ է անում և հաճախ ճանապարհի կեսը ոտքով քայլում է: