სილვა იოსებაშვილის ბავშვობის მოგონებებს ახლადგამომცხვარი მაცას და ხეხილის ბაღების სურნელი აქვს. ის თითქოს ისევ პატარა გოგოა და ბებოსთან ერთად ქუჩებში დასეირნობს, ჰაერში კი, ცხინვალის სინაგოგასთან ახლოს საცხობი რომ იყო, იმის თავბრუდამხვევი სურნელი ტრიალებს.

სილვას ფესვები ცხინვალშია. ის იმ დროს ცნობილ და საპატივსაცემო ოჯახში დაიბადა. ქალაქში, სადაც ქართველი ებრაელების დიდი და ძლიერი თემი ცხოვრობდა. ცხინვალის რეგიონი დღეს ოკუპირებულია.

„ახლაც მახსოვს ახლადგამომცხვარი მაცას სუნი, რომელსაც ფესახის დღესასწაულისთვის სალოცავის საცხობში აცხობდნენ. მამას ძალიან უყვარდა მხრებზე ჩემი შემოსმა და ერთად მივდიოდით ხოლმე იქ ღამის 2 საათზე. ყველა გაკვირვებით გვიყურებდა,  ამ დროს სალოცავში ძირითადად ბიჭები იყვნენ. ეს კადრი სულ თვალწინ მიდგას... მაცა სახლში მოგვქონდა და თეთრ გადასაფარებელზე ვაწყობდით. სწორედ ამ მაცას სურნელი აქვს ჩემს ბავშვობას,“  იხსენებს სილვა. 

ცხინვალის ებრაული თემი არაერთ ისტორიულ წყაროშია მოხსენიებული. ვახუშტი ბატონიშვილის თხზულებაში „აღწერა სამეფოსა საქართველოსა“ ვკითხულობთ: „დიდი ლიახვის კიდეზედ, არს მცირე ქალაქი ქრცხინვალი, კეთილ ჰაეროვანი, მსახლობელნი არიან ქართველნი, სომეხნი, ურიანი“.

საქართველოს ხელნაწერთა ეროვნულ ცენტრში დაცული 1770 წლის დემოგრაფიული ნუსხა, ქალაქში მცხოვრები ოჯახების აღწერას აერთიანებს, რომელშიც მხოლოდ სამი ეთნიკური ჯგუფია ნახსენები: მართლმადიდებელი ქართველები, სომხები და ებრაელები. ჯერ კიდევ 1886 წლის აღწერის მიხედვით ირკვევა, რომ ქალაქ ცხინვალის 3832 მოსახლიდან  1953  ქართველი ებრაელი იყო. 1922 წელს ცხინვალში 1651 ებრაელი, 1436 ქართველი, 765 სომეხი, 613 ოსი და 64 რუსი ცხოვრობდა. საბჭოთა პერიოდში ცხინვალის რეგიონში ებრაული კოლმეურნეობებიც ყოფილა. მეოცე საუკუნეში ქალაქის ოსური მოსახლეობა იზრდება.

საომარი დაპირისპირებების დროს, 1993 წელს, ქალაქში  300-მდე ქართველი ებრაელი იყო.

სილვას ბავშვობაში და მის მეხსიერებაში ჰარმონიულად თანაცხოვრობდა ქართველ ებრაელთა, ეთნიკურ ქართველთა და ოსთა ტრადიციები. ცხვებოდა ხაჭაპურიც, ხაბიზგინაც და სახარაჯინიც.

„ჩემი ყველაზე ადრეული და სათუთი მოგონება ჩემს საყვარელ ბებია სიმხას უკავშირდება. თვალწინ მიდგას როგორ ივარცხნის სიმხა ბებია თმას და როგორ იწნავს ორ ულამაზეს ნაწნავს, რომლებსაც  შარფის ქვეშ იკეცავს. ბებიას გარდერობში სულ კლასიკური, ლამაზი კაბები იყო და ამის გამო ძალიან მეამაყებოდა მასთან ერთად ცხინვალის ქუჩებში სიარული. სიმხა ბებო თვითონ აყენებდა ქაშერ ღვინოს და თონეშიც აცხობდა ნაზუქებს; განსაკუთრებით მიყვარდა მასთან სტუმრად მისვლა. ჩემს დანახვაზე ასე შემოსძახებდა ხოლმე: ანტაკლერა-შანტაკლერა-ბალერინა მოვიდაო,“იხსენებს სილვა.

სილვას ბებია, სიმხა შაფთოშვილი-იოსებაშვილი საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკების კავშირის (სსრკ-ს) დეპუტატი იყო ცხინვალის რეგიონიდან.

„ის ერთადერთი ქართველი ებრაელი ქალი იყო სსრკ-ს დეპუტატებს შორის. გარდა დეპუტატობისა, ის მთელი ცხოვრება სოციალური თანასწორობისთვის იბრძოდა ცხინვალში.“

სილვას ებრაული სახელიც სიმხაა, რომელიც ივრითულად სიხარულსა და ბედნიერებას ნიშნავს.

სილვას მშობლებიც, ლუიზა ბინიაშვილი და ხაიმ იოსებაშვილი, ცხინვალელები არიან. მათი ნიშნობიდან მალევე, მოულოდნელად გარდაიცვალა ლუიზას დედა. როგორც თვითონ ამბობს, დედამთილი  მისთვის მეორე დედა გახდა. განსაკუთრებული ურთიერთობა ჰქონდათ და გამორჩეულად უყვარდა. შვილსაც მისი სახელი დაარქვა.

სილვას მრავალეროვანი ქალაქის ცხოვრება კარგად ახსოვს. გვეუბნება, რომ ეთნიკური კუთვნილება თანაცხოვრებაში არაფერს ცვლიდა. ქართველი ებრაელები ოსებზეც ქორწინდებოდნენ; ოჯახები ერთმანეთში კერძების რეცეპტებს ცვლიდნენ; ქორწილებსაც ერთად აღნიშნავდნენ.

1970-იანი წლებიდან იწყება ალია (იუდეველთა რეპატრიაცია ისრაელში), ანუ ასვლა ისრაელში და თემიც ნელ-ნელა მცირდება.

ლუიზა ბინიაშვილი ამბობს, რომ ადამიანებს არ ეშინოდათ ისრაელში რეპატრიაციის (ალიის). გზა გაიხსნა და ადამიანებიც მიემგზავრებოდნენ. 1970-იანების დასაწყისში, პირველად ქარელისა და ხაშურის სოფლებიდან დაიწყო „ასვლა“. რეპატრიაციის არა ერთი ისტორია ახსენდება ლუიზას სევდიანად: „ოჯახის წევრებს უთანხოება მოსდიოდათ ერთმანეთში ... მახსოვს, ზოგიერთი ადამიანი იმის გამოც კი დარჩა, რომ საყვარელი ძაღლი ვერ წაიყვანა თან.“

სილვა მაშინ პატარა ბავშვი იყო.

„მე მახსოვს როგორ ატევდნენ მთელ ცხოვრებას ერთ დიდ ხის ყუთში. ამ ყუთებს ისრაელში ბათუმის გავლით გზავნიდნენ“.

„ძალიან განვიცდიდი, როცა ჩემი საუკეთესო მეგობრები მიდიოდნენ. ჩვენ არ ვაპირებდით ალიას. ალბათ, ამიტომ არ მესმოდა სხვების. თითქოს ძალიან სრულყოფილი ცხოვრება გვქონდა ცხინვალში.“

1993 წელს, ცხინვალში კონფლიქტისა და დაპირისპირების გამო, 300მდე ქართველი ებრაელიღა ცხოვრობდა. ბოლოს, იოსებაშვილების ოჯახიც იძულებული გახდა რეგიონი დაეტოვებინა. ერთ-ერთი ყველაზე ბოლო ოჯახი იყო, ვინც ცხინვალიდან წავიდა.

„1993 წელს უკვე ძალიან დაიძაბა სიტუაცია. ხალხი იძულებული გახდა ქალაქი დაეტოვებინა, დარჩენა უსაფრთხო აღარ იყო. ადამიანები გორში, თბილისში და კიდევ სხვა ქალაქებშიც მიდიოდნენ. 1993 წელს სინაგოგაც დაიკეტა. ქართველი ებრაელები ოჯახებით ტოვებდნენ ცხინვალს. ჩვენი ნათესავები და თემის თავკაცებიც წავიდნენ,“ გვეუბნება ლუიზა.

“ჩვენ და ჩვენი მეზობლები ისე კარგად ვიყავით ერთმანეთთან, რომ არც კი გვინდოდა ამ კონფლიქტურ გარემოზე გველაპარაკა.“

რეგიონში არეულობამ იოსებაშვილების ოჯახშიც შეაღწია.

ერთ დღესაც ოთხმა შეიარაღებულმა კაცმა მათი სახლის კარზე დააკაკუნა. ლუიზა და ხაიმი მაშინვე მიხვდნენ, რომ სახლი უნდოდათ. ლუიზას დღესაც კარგად ახსოვს დეტალები, როგორ მივიდა ერთ-ერთი მათგანი წინა დღეებში და სახლის დათმობის სანაცვლოდ, საქართველოს მიერ კონტროლირებად ტერიტორიაზე უსაფრთხოდ გადაყვანას დაჰპირდა. ბარგი და ყველა საჭირო ნივთიც შეგიძლიათ წამოიღოთო, უთქვამს. ამ კაცს ოჯახისთვის იმის პირობაც მიუცია, რომ მათი ქალიშვილის, რუსუდანის საფლავს მოუვლიდა.

სახლი სწორედ მას დარჩა. ყველა პირობა შეუსრულებია. უსაფრთხოდ ჩამოსულან თბილისში. სახლისა და მიწის სანაცვლოდ, 1000 დოლარის ექვივალენტი ეროვნულ ვალუტაში გადაუხდია.

ცხინვალის ქართველ ებრაელთა დიდი ნაწილი ახლა ისრაელშია. ხაიმი და ლუიზაც 1998 წელს „ავიდნენ“ ისრაელში.

ქვეყნის მეორე მხარეს, აფხაზეთში, ებრაულმა თემმა იგივე ბედი გაიზიარა. მიუხედავად ქართველ ებრაელთა საუკუნოვანი თანაცხოვრებისა, აფხაზეთის ომმა ისინიც აიძულა ემიგრაციაში წასულიყვნენ.

სილვა იოსებაშვილის მსგავსად, 65 წლის დალი ეფრემაშვილიც ქართულ ებრაულ ოჯახში დაიბადა. საბჭოთა კავშირის პერიოდში იუდაიზმი, ისევე როგორც სხვა რელიგიური კონფესიები, იზღუდებოდა. ამის მიუხედავად, დალის ოჯახი, განსაკუთრებით კი დედამისი, რელიგიურად ცხოვრობდა, ისინი ორთოდოქსი ებრაელები იყვნენ. 

დალის ახსოვს, როგორ იცავდა დედა ყველა რელიგიურ წეს-ჩვეულებას, თუმცა, მისი მოგონენები ერთ საინტერესო ამბავს ინახავს. აღდგომის დღესასწაულზე, დედა ყოველთვის მიდიოდა თურმე მეზობელთან და მათთვის წითელი კვერცხების შეღებვას სთხოვდა. ალბათ, არ უნდოდა ამ დღეს თანატოლებისგან გარიყულად გვერგრძნო თავიო, გვეუბნება დალი.

აფხაზეთის ებრაული თემი ძირითადად სოხუმსა და გაგრაში ცხოვრობდა. აქ ერთმანეთის გვერდით ნახავდით ქართველ, აშკენაზ/ევროპელ და მთის ებრაელებს.  მათი რაოდენობა 1939 წელს 1982 იყო, თუმცა თემი იზრდებოდა და 1970 წელს უკვე 4265-ნი იყვნენ. 90-იან წლებამდე, ებრაულ თემს სინაგოგის გარდა, რიტუალისთვის განსაბანი მიკვეც ჰქონდა, წისქვილიც და კარგად მოვლილი სასაფლაოც.

„მე მაქვს ფოტოსურათი, 7 ადამიანი ჩემი ჩათვლით, სოხუმის სანაპიროს მივუყვებით: ჩუვაში, სომეხი, აფხაზი, რუსი, ბერძენი, ქართველი და ქართველი ებრაელი. ეს ფოტო ჩემთვის ძალიან ძვირფასი და სიმბოლურია. ამ დროს არავის აინტერესებდა შენი ეროვნება,“ იხსენებს დალი.

„არ გამოვრიცხავ რაიმე დაძაბულობას 90-იან წლებამდეც, თუმცა, მე ნამდვილად არ გამომიცდია. ჩვენ გარშემო ბევრმა არც კი იცოდა, რომ ებრაელები ვიყავით; ან რატომ უნდა სცოდნოდათ?! ჩვენ ვმეგობრობდით და ამ ურთიერთობებს ჩემი ბავშვობიდან ეყრებოდა საფუძველი. ერთი გამონაკლისი იყო მხოლოდ. მეზობლებიდან დედასთან არავინ მოდიოდა ჭურჭლის წასაღებად; იცოდნენ, რომ საჭმლის თემას ჩვენს ოჯახში ტაბუ ედო. სოხუმში ისე გავიზარდე, რომ ებრაელად ყოფნა ჩემთვის არაფერს ცვლიდა.“

დალიმ ბავშვობიდან იცოდა, რომ სადღაც  ისრაელის სახელმწიფო არსებობდა. მისი ბაბუა სოხუმის სინაგოგაში მუშაობდა, რომელსაც ფესახის დღესასწაულისთვის ისრაელიდან  ყოველ წელს მაცას უგზავნიდნენ  საჩუქრად.

„მაცას შეკვრები სინაგოგაში სასაჩუქრე შეფუთვით ჩამოდიოდა, რომელსაც სულ სხვანაირი გემო ჰქონდა. სრულიად განსხვავებული იმისგან, რასაც სინაგოგაში ყიდდნენ. გავიზარდე და მაინც არ მავიწყდება სკოლაში რომ გვასწავლიდნენ, ისრაელი აგრესორი სახელმწიფოაო. მე, რა თქმა უნდა, ამას არ ვიჯერებდი,“ ამბობს დალი.

პირველად საბჭოთა ხელისუფლების მხრიდან ზეწოლა დალიმ 1971 წელს იგრძნო. ამ წელს მისმა ბიძაშვილმა ისრაელში რეპატრიაცია გადაწყვიტა.

„წარმატებული სპორტსმენი იყო, მოტოკროსსში დიდ მომავალს უწინასწარმეტყველებდნენ. ამიტომ ძალიან გამიკვირდა ჩემოდნები რომ ჩაალაგა და ბავშვებთან ერთად რეპატრიაციის გადაწყვეტილება მიიღო. მაშინ „მოღალატეც“ დაუძახეს ამის გამო. ცხადია, არ მჯეროდა, მაგრამ მაინც ვერ გავიგე მიზეზი, რატომ წავიდა.“

ნამდვილი მტრობა დალის ოჯახმა მაშინ იგრძნო, როცა ბიძაშვილის შემდეგ, მისმა მშობლებმაც გადაწყვიტეს ალია.

 „70-იანი წლების ბოლოს, მე უნდა წავყოლოდი მშობლებს სახელმწიფო უსაფრთხოების კომიტეტში (კგბ) და ოფიციალურად უარი მეთქვა ისრაელში წასვლაზე. მხოლოდ ამ შემთხვევაში გამიუქმდებოდა პასპორტი. იქ მისვლა დღესაც ძალიან უსიამოვნოდ მახსენდება. კგბ-ს ადგილობრივი ხელმძღვანელი მე ნორმალურად მელაპარაკებოდა, ჩემს მშობლებს კი ამრეზით და საშინლად უხეშად,“ამბობს დალი.

მშობლებთან ერთად მიდიოდა მისი და ნელიც, თუმცა მას ქართველი შეუყვარდა, გათხოვდა და საქართველოში დარჩა.

„როცა ნელიმ ეს გადაწყვეტილება მიიღო, მას მაშინვე  საბჭოთა მოქალაქეობა აღუდგინეს და გმირადაც შერაცხეს.“

დალის ახსოვს როგორ მუშაობდა საბჭოთა პროპაგანდა ისრაელში რეპატრიაციის წინააღმდეგ. მსახიობებიც კი „სამშობლოს მოღალატეებს“ ეძახდნენ მათ, ვინც რეპატრიაციის სურვილს გამოთქვამდა.

დალიც ქართველზე გათხოვდა და სოხუმში დარჩენა გადაწყვიტა. განსაკუთრებით კარგი ურთიერთობა ჰქონდა დედამთილთან და აფხაზეთშიც თავს ბედნიერად გრძნობდა. წლებთან ერთად სულ უფრო მეტი ახლობელი ტოვებდა საქართველოს და საცხოვრებლად ისრაელში გადადიოდა. 1988 წლიდან დალიც ხშირად მოგზაურობდა. ისრაელში იყო, როცა თავისმა დამ დაურეკა და უთხრა, აფხაზეთში უკიდურესად დაიძაბა სიტუაცია და უკვე გაუსაძლისია აქ ყოფნაო.

 „ერთხელ აფხაზები სინაგოგაში შევიდნენ. იცოდნენ რომ ქართველი ებრაელები იყვნენ იქ და გააფრთხილეს: ნუ გაიძახით რომ ქართველი ებრაელები ხართ; ნუ ამბობთ, რომ ქართველები ხართ, თორემ მათთან ერთად დაგწვავთო. საშინელი ზეწოლა იყო. ომის დროს ბევრმა აფხაზმა დატოვა აფხაზეთი. მათ, ვისაც ომი არ უნდოდა,“იხსენებს დალი.

დალის ოჯახი ბოლოს მაინც ისრაელში დასახლდა. თუმცა, ამბობს რომ მისი სახლი სოხუმშია. ხშირად ჩამოდის საქართველოშიც.

 „ჩემი სახლი  იქ არის. აქ  დროებით ვარ. მაინც ვერ მივეჩვიე... ნოსტალგია არასოდეს მტოვებს, ყველა მოგონება ძვირფასია, უარყოფითი არც არაფერი მახსენდება. ასე ვცხოვრობ...“

პროექტი საქართველოში ისრაელის საელჩოს ფინანსური მხარდაჭერით მომზადდა.

სრული  პროექტის სანახავად გადადით მითითებულ ბმულზე.